Κάστρο Ναυπάκτου, Αιτωλοακαρνανίας

Το Κάστρο της Ναυπάκτου βρίσκεται στην κορυφή πυραμιδοειδούς λόφου ύψους περίπου 200 μ., σε στρατηγική θέση για τον έλεγχο της εισόδου στον Κορινθιακό κόλπο και της ίδιας της πόλης της. Οι αρχαίες οχυρώσεις χρονολογούνται στον 5ο αι. π.Χ., με την πόλη να οχυρώνεται από τους Οζόλιους Λοκρούς και εν συνεχεία να λειτουργεί ως αθηναϊκή ναυτική βάση στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Κατά τα βυζαντινά χρόνια ενισχύθηκε περαιτέρω, ενώ στις αρχές του 15ου αιώνα, στο πλαίσιο της Α΄ Ενετοκρατίας, οι Βενετοί διαμόρφωσαν πέντε διαδοχικά επίπεδα άμυνας (διαζώματα), με κυκλική ακρόπολη, πλευρικούς βραχίονες και τέσσερα εγκάρσια τείχη, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα την προστασία του λιμανιού («Λεπάντο»). Το τείχος εκτείνεται συνολικά σε περίπου 2.200 μέτρα και περιλαμβάνει τέσσερις πύλες — τρεις εκ των οποίων διατηρούνται — μεταξύ των οποίων ξεχωρίζει η Σιδερόπορτα με καταχύστρα και βενετσιάνικα ανάγλυφα.

Το 1499, το κάστρο κατελήφθη από τους Οθωμανούς, γνωστό ως “Aynabahtı”, και ενσωματώθηκε στο οθωμανικό διοικητικό και στρατιωτικό δίκτυο έως την απελευθέρωσή της πόλης το 1829. Η στρατιωτική και διοικητική λειτουργία του φρουρίου συνεχίστηκε μέχρι τον 19ο αιώνα, ενώ ακολούθησαν επεμβάσεις αποκατάστασης από τις ελληνικές αρχές.

Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571) αποτελεί κορυφαίο ιστορικό γεγονός: ο στόλος της Ιερής Συμμαχίας — με επικεφαλής τη Βενετία, την Ισπανία κ.α. — κατέστρεψε τις οθωμανικές δυνάμεις, μεταβάλλοντας την ισορροπία ναυτικής δύναμης στη Μεσόγειο.

Η κάτοψη του κάστρου αντιπροσωπεύει την τεχνογνωσία προσαρμογής στις απαιτήσεις των επιθετικών όπλων και της ναυτικής άμυνας, καθώς οι επάλξεις και οι πολεμίστρες διασφαλίζουν εικόνα ολοκληρωμένης οχύρωσης. Εσωτερικά αναπτύσσεται πραγματική καστροπολιτεία, με προμαχώνες, δεξαμενές, θρησκευτικά κτίρια (π.χ. ναός Προφήτη Ηλία που αντικατέστησε παλαιότερα στοιχεία), μνημονεύοντας την πολυστρωματική χρήση του χώρου.

Σήμερα, ο οργανωμένος αρχαιολογικός χώρος αποτελεί πόλο έλξης μελέτης για την ιστορική και στρατιωτική αρχιτεκτονική, ενώ οι εμφανείς επιδιορθώσεις και η διατήρηση των επάλξεων φανερώνουν τη συνεχιζόμενη υλική μνήμη του μνημείου. Η έρευνα και η προστασία του υπάγονται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Αιτωλοακαρνανίας και προσφέρουν διαύλους πολιτισμικής και εκπαιδευτικής ανάγνωσης της εξέλιξης ενός μνημείου από την αρχαιότητα έως το σύγχρονο ελληνικό κράτος.