Commedia dell Arte, Σύνοψη

Commedia dell’Arte ονομάστηκε το λαϊκό θέατρο κωμωδίας που άνθισε στα μέσα του 16ου αιώνα στην Ιταλία και γρήγορα επεκτάθηκε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες μέχρι την παρακμή του, δύο αιώνες αργότερα.  Οι παραστάσεις του βασίζονταν κυρίως στο αυτοσχεδιασμό ενός μικρού συνόλου  ηθοποιών που επέλεγαν οι ίδιοι το ρόλο τους και εκτελούσαν την παράσταση με ένα υποτυπώδες σενάριο και χωρίς καμιά σκηνοθετική καθοδήγηση. 

Οι θεατρικές ικανότητες αυτών των ηθοποιών περιλάμβαναν εκτός από την υποκριτική, το χορό και το τραγούδι, την δυνατότητα να ενεργούν αυτοσχεδιάζοντας σε κάθε σκηνή του έργου που κάθε φορά η εξέλιξη του ήταν κάπως διαφορετική. Οι παραστάσεις τους ήταν υπαίθριες και δεν είχαν εισιτήριο με αποτέλεσμα να μπορούν να τις παρακολουθούν όλοι, κάτι που πιθανόν να συνέβαλε στο να γίνει η δημοφιλέστερη διασκέδαση στην Ευρώπη.

 Τα χρήματα των ηθοποιών προέρχονταν από το καπέλο που έβγαζαν κατά τη διάρκεια της παράστασης και η πληρωμή ήταν προαιρετική. Το βασικό τους όμως εισόδημα προέρχονταν από χορηγίες πλούσιων ευγενών που διοργάνωναν παραστάσεις στην αυλή τους. Οι διασημότεροι θίασοι και ηθοποιοί έπαιζαν ακόμη και μπροστά στους βασιλείς. 

Οι παραστάσεις τους γίνονταν σε πρόχειρα αυτοσχέδια πατάρια με πολύ φτωχά σκηνικά και συνήθως μια ζωγραφισμένη κουρτίνα για φόντο που υποδήλωνε το χώρο που διαδραματίζονταν το έργο. Τα κουστούμια και οι μάσκες των ηθοποιών ράβονταν και κατασκευάζονταν από τους ίδιους. Αυτό ίσως ήταν ένας από τους λόγους που κάθε ηθοποιός εκτελούσε κατά την διάρκεια της καριέρας του έναν συνήθως χαρακτήρα. Αυτό επίσης έδινε την ευκαιρία στον ηθοποιό να εξελίσσεται συνεχώς.

Το συνθετικό “Dell’ Arte” της κωμωδίας,  σημαίνει δεξιοτεχνία και όχι τέχνη. Σημαίνει άρτια υποκριτική τεχνική για τη θεατρική δημιουργία χωρίς τη βοήθεια ενός κειμένου και χωρίς την ανάγκη της σχολαστικής μεταφοράς του στη σκηνή.

Οι γυναικείοι ρόλοι παίζονταν από γυναίκες και παρότι υπήρξαν τεράστιες αντιδράσεις κυρίως από την εκκλησία για τον σκανδαλισμό των ηθών, οι γυναίκες ηθοποιοί παρέμειναν και οι χαρακτήρες που ενσάρκωσαν έγιναν το ίδιο δημοφιλής με αυτών των ανδρών συναδέλφων τους. 

 Η υπόθεση των έργων,  αν δεν ήταν κάποια μεταφορά της Ιταλικής ή της Αρχαίας  Ελληνικής κωμωδίας, συνήθως περιστρέφονταν σε μια ιστορία αγάπης δύο νέων που οι ηλικιωμένοι γονείς τους διαφωνούν και προσπαθούν να τους χωρίσουν. Η βοήθεια προς τους νέους, έρχεται από τους υπηρέτες που με διάφορες πονηριές κατορθώνουν να συμφιλιώσουν τα νιάτα με τα γηρατειά και να έρθει ο γάμος και το ευχάριστο τέλος. Βέβαια κατά τη διάρκεια της παράστασης υπήρχαν ανέκδοτα, τυποποιημένα αστεία και οπτικά κόλπα που παροδικά ξέφευγαν από την βασική ιστορία και  διατηρούσαν το ενδιαφέρον των θεατών σε υψηλά επίπεδα. 

Η Commedia dell’ Arte επηρέασε σε μεγάλο βαθμό την μετέπειτα εξέλιξη του θεάτρου όπως και τη γραφή θεατρικών συγγραφέων από τον Σαίξπηρ και τον Γκολντόνι μέχρι τον Ντάριο Φο. Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι πολλές φιγούρες της Commedia όπως Αρλεκίνος και η Κολομπίνα εμφανίζονται πολύ συχνά σε έργα τέχνης ακόμη και σήμερα. 

Τέλος, σημεία επαφής τόσο του αυτοσχεδιασμού όσο και των δυνατοτήτων των ηθοποιών, εμφανίζονται και στον βουβό κινηματογράφο με τον Charlie Chaplin και τον Buster Keaton.